Η ανατροπή του Ρωμανού Δ’.
Όταν μαθεύτηκε στην Κωνσταντινούπολη το στρατιωτικό ατύχημα του Μαντζικιέρτ η Αυτοκράτειρα Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα Δούκαινα Διογέναινα διέπραξε ένα μεγάλο πολιτικό σφάλμα, απέστειλε διάταγμα στις επαρχίες που κήρυσσε έκπτωτο τον Ρωμανό Δ’ και κάλεσε στο παλάτι τον καίσαρα Ιωάννη Δούκα και τους δύο γιούς του, τον Ανδρόνικο και τον Κωνσταντίνο. Ο Ανδρόνικος είναι αυτός που ήταν ο κύριος συντελεστής της διάλυσης του στρατού στο Μαντζικιέρτ με την φήμη που διέσπειρε και την φυγή του μαζί με το στρατιωτικό σώμα που διοικούσε από το πεδίο της μάχης.
Μόλις έφτασε στο παλάτι ο καίσαρ Ιωάννης με τους γιούς του με την βοήθεια φίλων του συγκλητικών αναγόρευσε τον γιο της Ευδοκίας από τον γάμο της με τον Ιωάννη Ι’ Δούκα, τον Μιχαήλ αυτοκράτορα και αφού συνέλαβαν την ίδια την Ευδοκία την καθαίρεσαν, την έκειραν μοναχή και την έκλεισαν στην μονή Πιπερουδίου, που η ίδια είχε ιδρύσει ( Μιχαήλ Ατταλειάτης 168, 12 – 169, 10. Συνεχιστής Σκυλίτζη 152, 17 κ. εξ. ). Κύριος συντελεστής αυτού του πραξικοπήματος ήταν ο Ψελλός, όπως ο ίδιος το βεβαιώνει στην «Χρονογραφία» του ( τόμος 2, 165 κ. εξ. ).
Ο Ρωμανός βρισκόταν στον δρόμο της επιστροφής στην περιοχή του θέματος των Αρμενιακών όταν πληροφορήθηκε αυτά που συνέβησαν στην Κωνσταντινούπολη. Τότε κατέλαβε το φρούριο της Δοκείας και στρατοπέδευσε εκεί ( Μιχαήλ Ατταλειάτης 169, 11 κ. εξ. Συνεχιστής Σκυλίτζη 152, 25 ).
Εναντίον του Ρωμανού στάλθηκε επικεφαλής στρατού ο νεώτερος γιος του καίσαρα Ιωάννη, ο Κωνσταντίνος Δούκας, αλλά οι προσπάθειές του να κάμψει την αντίσταση του Ρωμανού απέβησαν άκαρπες και όταν άρχισε να χειμωνιάζει γύρισε στην Κωνσταντινούπολη (Συνεχιστής Σκυλίτζη 153, 1 κ. εξ. ).
Το επόμενο έτος, το 1072, την άνοιξη εκστράτευσε κατά του Ρωμανού ο Ανδρόνικος Δούκας, ο γνωστός προδότης, ρίψασπις και φυγάς του Μαντζικέρτ, ο οποίος κατόρθωσε στην Κιλικία να νικήσει τον κυριότερο υποστηρικτή του Ρωμανού, τον αρμενικής καταγωγής δούκα Αντιοχείας Χατατούριο. Στη συνέχεια ο Ανδρόνικος πολιόρκησε την πόλη των Αδάνων, όπου είχε καταφύγει ο Ρωμανός. Επειδή κάθε περεταίρω αντίσταση ήταν μάταιη, ο Ρωμανός αποφάσισε να συνθηκολογήσει με τους εχθρούς του, αφού έλαβε την διαβεβαίωση ότι δεν θα διέτρεχε κανένα κίνδυνο αν παραιτείτο από τον θρόνο και να γινόταν μοναχός ( Μιχαήλ Ατταλειάτης 174, 1 – 175, 2. Συνεχιστής Σκυλίτζη 153, 21 ). Συντελεστές της συμφωνίας ήταν τρείς μητροπολίτες , ο Χαλκηδόνος , ο Ηρακλείας του Πόνου και ο Κολωνείας ( Μιχαήλ Ατταλειάτης 178, 1 – 3 ).
Αλλά όπως ήταν φυσικό για έναν δειλό, προδότη, ρίψασπη , ποταπό και ανέντιμο σαν τον Ανδρόνικο Δούκα, δεν σεβάστηκε τον Ρωμανό. Αυτό που δεν διανοήθηκε να κάνει ο ιπποτικός Αλπ Αρσλάν, το έκανε ο ποταπός Ανδρόνικός Δούκας, ανέβασε τον δυστυχή Ρωμανό σε ένα άθλιο υποζύγιο και διάλεξε να τον οδηγήσει στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιο δρόμο που πριν ένα χρόνο είχε περάσει ως αυτοκράτωρ με την φρουρά του και που τότε όλοι τον είχαν αντιμετωπίσει σαν θεό ( Μιχαήλ Ατταλειάτης 175, 17 – 21. Συνεχιστής Σκυλίτζη 154, 1 ).
Αλλά αν ο Ανδρόνικος Δούκας υπήρξε ποταπός και μικρόψυχος, ο εστεμμένος εξάδελφός του ο αυτοκράτωρ Μιχαήλ Ζ’ ο Δούκας ( 1071 – 1078 ) υπήρξε ανέντιμος και εγκληματίας. Ο Μιχαήλ Ζ’ έλαβε από τους υπηκόους του το παρωνύμιο Παραπινάκης επειδή κιβδήλευε το νόμισμα και η τιμή του σταριού ανέβηκε έτσι που στα προηγούμενα χρόνια με ένα χρυσό νόμισμα αγόραζε κάποιος 18 μόδια σταριού, ενώ επί Μιχαήλ Ζ’ με ένα χρυσό νόμισμα αγόραζε μόνο ένα μόδι σταριού ( Μιχαήλ Ατταλειάτης 202, 6 – 8). Επειδή δε η οικονομική κατάσταση επιδεινώθηκε, από το ένα μόδι σταριού, που αγόραζε κάποιος, το βασιλικό μονοπώλιο αφαιρούσε ένα πινάκιο ( ένα πιάτο ) στέρι ( το Ό του σταριού που περιείχε ένα μόδι ). Δηλαδή στην πραγματικότητα με το νέο χρυσό νόμισμα του Μιχαήλ Ζ’ αγόραζε κανείς ένα μόδιο σταριού παρά ένα πινάκιο. Επειδή δε όλα γίνονταν στο όνομα του αυτοκράτορα, ο λαός τον θεώρησε υπεύθυνο για αυτή την κρατική αισχροκέρδεια και του έδωσε το παρωνύμιο Παραπινάκης ( Συνεχιστής Σκυλίτζη 162, 12 – 14 ). Αυτός λοιπόν ο Μιχαήλ Ζ’ ο Παραπινάκης, διέπραξε το ανήκουστο ανοσιούργημα, ενώ υπήρχε η συμφωνία με την εγγύηση τριών μητροπολιτών και είχαν υποσχεθεί στον Ρωμανό ότι δεν θα πάθει κανένα κακό, αυτός διέταξε να τον συλλάβουν και να τον τυφλώσουν. Και καλά αυτός, αλλά οι τρείς ιερότατοι μητροπολίτες τι έκαναν; Αυτή είναι η συνέπια της δέσμευσης που έλαβαν οι άγιοι πατέρες όταν διαβεβαίωσαν «ομνύοντες στην αρχιεροσύνη τους»; Όταν μετά λίγα χρόνια, το 1078, ανατράπηκε ο Μιχαήλ Ζ’ ο Παταπινάκης ο τόπε πατριάρχης Κοσμάς Α’ ο Ιεροσολυμίτης τον χειροτόνησε μητροπολίτη Εφέσου ( Μιχαήλ Ατταλειάτης 303, 8 – 17. Συνεχιστής Σκυλίτζη 182, 7 – 10) προκειμένου να τον γλυτώσει από όσα έπαθε ο Ρωμανός Δ’ ο Διογένης. Ωραίο παράδειγμα συνέπειας δίνει η Εκκλησία στο λαό! Βέβαια η χειροτονία έγινε με την σύμφωνη γνώμη του νέου αυτοκράτορα Νικηφόρου Βοτανειάτη, ο οποίος μ’ αυτό τον τρόπο ήθελε να τον εξασφαλίσει από κάθε πιθανό κίνδυνο. Όπως όμως και να έχει το πράγμα, η χειροτονίας αυτή είναι σκάνδαλο. Ο Παραπινάκης είναι μοναδικό φαινόμενο αυτοκράτορα που έγινε μητροπολίτης μετά την εκθρόνισή του. Έχουμε πολλά παραδείγματα αυτοκρατόρων που έγιναν μοναχοί, αλλά μητροπολίτης άλλος από τον Μιχαήλ Ζ’ Δούκα τον Παραπινάκη δεν υπάρχει.
Όταν έφεραν τον Ρωμανό στο Κωτυάειον της Φρυγίας οι συνοδοί του τον συνέλαβαν και σε λίγο έφτασε από την Κωνσταντινούπολη η διαταγή της τύφλωσής του. Μάταια ο δυστυχής επικαλέστηκε την ισχύ της συμφωνίας. Μάταια ζήτησε την επέμβαση των τριών μητροπολιτών. Τίποτα δεν στάθηκε δυνατό να τον σώσει. Η τύφλωση έγινε με εξόρυξη των οφθαλμών στις 29 Ιουνίου του 1072. Στην συνέχεια μετέφεραν το Ρωμανό με ένα άθλιο υποζύγιο στην Προποντίδα και τον φυλάκισαν στην νήσο Πρώτη, όπου είχε κτίσει μοναστήρι. Οι πληγές των ματιών του από την εξόρυξη δεν επουλώθηκαν και μολύνθηκαν. Έτσι πέθανε μέσα στους πόνους στις 4 Αυγούστου του 1072. Τον κήδευσε με πολυτέλεια η πρώην Αυτοκράτειρα Ευδοκία, η οποία ζήτησε την άδεια από τον αυτοκράτορα γιο της να μεταβεί στο νησί για την ταφή ( Μιχαήλ Ατταλειάτης 175, 17 – 176, 6 και 177, 18 – 179, 24. Συνεχιστής Σκυλίτζη 154, 14 κ. εξ. ).
Τα μετά τον Ρωμανό.
Ο θάνατος του γενναίου Ρωμανού Δ’ του Διογένη και η παράδοση του θρόνου στον ανίκανο Μιχαήλ Ζ’ Δούκα τον Παραπινάκη έμελλε να έχει κακές συνέπειες για την αυτοκρατορία και μάλιστα πολύ γρήγορα. Αν ήταν αυτοκράτωρ ο Ρωμανός , θα τηρείτο η συμφωνία και η προσωπική φιλία με τον Αλπ Αρσλάν και συγχρόνως θα ανασυγκροτείτο ο στρατός κατά τα ήδη δοκιμασμένα και επιτυχημένα συστήματα της Μακεδονικής δυναστείας , τα οποία από την εποχή του Κωνσταντίνου του Μονομάχου παραμελήθηκαν. Ο Θάνατος όμως του Ρωμανού απάλλαξε τους Σελτζούκους Τούρκους από τις υποχρεώσεις που ανέλαβε ο Αλπ Αρσλάν και οι επιδρομές άρχισαν γρήγορα και με ένταση τέτοια, ώστε σε λίγα χρόνια να καταλάβουν οι Τούρκοι την Νίκαια.
Η πτώση και ο θάνατος του Ρωμανού σήμαναν την αποτυχία της προσπάθειας για αναδιοργάνωση και σωτηρία του Κράτους. Ο νέος αυτοκράτορας Μιχαήλ Ζ’ Δούκας ο Παραπινάκης ( 1071 – 1078 ) ήταν ένας ηγεμόνας ανίκανος και άβουλος, που εύκολα υπέκυψε στην επιρροή του διεφθαρμένου ευνούχου Νικηφορίτζη, στον οποίο ανέθεσε την διοίκηση του κράτους. Αλλά εκτός από τις βουλές και επιθυμίες των διαφόρων παλιανθρώπων υπάρχει και η βούληση της ιστορικής εξέλιξης. Το 1078 ο ανίκανος Μιχαήλ Ζ’ ο Παραπινάκης ανατράπηκε από τον στρατηγό Νικηφόρο Βοτανειάτη, ο οποίος ήταν ένας μέτριος αυτοκράτορας, αλλά αυτός που τον διαδέχτηκε ήταν ο Αλέξιος Α’ ο Κομνηνός
( 1081 – 1204 ), ο ιδρυτής της ομώνυμης δυναστείας που έκανε το Βυζάντιο ξανά μεγάλη δύναμη.
Αντί επιλόγου.
Συμπέρασμα: Πως και γιατί έγινε το στρατιωτικό ατύχημα του Ματζικιέρτ; Ποια ήταν η πραγματική συμφορά για την αυτοκρατορία;
Από όσα είδαμε αποδείχτηκε ότι στο Βυζάντιο υπήρχε μια ισχυρή αλλά και διεφθαρμένη κάστα πλουσίων μεγαλογαιοκτημόνων ( σ’ αυτούς περιλαμβάνεται και η Εκκλησία ως κάτοχος τεράστιας περιουσίας ), οι λεγόμενοι «δυνατοί», οι οποίοι δεν επιθυμούσαν να συμβάλουν κατά το μέτρο των δυνατοτήτων τους στα έσοδα του κράτους ως φορολογούμενοι. Αυτοί οι «δυνατοί» μετά τον θάνατο του Βασιλείου Β’ του Βουλγαροκτόνου κατόρθωσαν να ελέγχουν τον αυτοκράτορα και να μετατοπίσουν τις δημοσιονομικές υποχρεώσεις του στο λαό. Αυτή η πολιτική είχε κύριο αποτέλεσμα την λαϊκή εξαθλίωση, αλλά και σαν παράπλευρο αποτέλεσμα την μείωση των στρατιωτικών δαπανών για εξοικονόμηση χρημάτων, η οποία εξασθένησε την άμυνα της χώρας, αλλά και τα οικονομικά του κράτους από την απώλεια εδαφών και επομένως και την απώλεια κρατικών εσόδων από τους φόρους των περιοχών που αποσπούσαν οι εχθροί. Βεβαίως τους «δυνατούς» το μόνο που τους ενδιέφερε ήταν το δικό τους συμφέρον και όλα τα άλλα τους ήταν αδιάφορα. Δεν δίσταζαν δε να μετέρχονται για την επιτυχία του σκοπού τους όλα τα μέσα, ακόμη και την εσχάτη προδοσία.
Από την άλλη πλευρά υπήρχαν οι υγιείς δυνάμεις που προσπαθούσαν να επαναφέρουν την χώρα στην προηγούμενη της ακμή, αλλά η μεν πρώτη προσπάθεια του Ισαακίου Α’ Κομνηνού σταμάτησε από απογοήτευση του ίδιου, η δε δεύτερη απέτυχε λόγω του Μαντζικιέρτ που έδωσε στους αντιδραστικούς της Κωνσταντινούπολης την ευκαιρία να καθαιρέσουν τον Ρωμανό και την δυνατότητα να τον τυφλώσουν και να πεθάνει. από μόλυνση των τραυμάτων των ματιών του.
Ο αυτοκράτωρ Ρωμανός Δ’ ο Διογένης υπήρξε γενναίος πολεμιστής και καλός στρατηγός, αλλά ως συνωμότης και πολιτικός ήταν για κλάματα. Μην ξεχνάμε ότι η αρχική προσπάθεια του να καταλάβει την εξουσία είχε προδοθεί από τον αρμενικής καταγωγής μυστικοσύμβουλό του. Ακόμη, άφησε να δρουν ανενόχλητοι και να τον υπονομεύουν οι συνεργάτες του προκατόχου του, Καίσαρ Ιωάννης Δούκας, πατριάρχης Ιωάννης Ξιφιλίνος και ο ύπατος των φιλοσόφων , ο ανεκδιήγητος παλιάνθρωπος, Μιχαήλ Ψελλός ( Ο γράφων θαυμάζει τον Ψελλό ως φιλόσοφο, θεολόγο και αποκρυφιστή, αλλά για την πολιτική του συμπεριφορά τον καταδικάζει απερίφραστα. Ο Ψελλός ήταν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα πνευματικού ανθρώπου, τον οποίο διέφθειρε η εξουσία. Ο ύπατος των φιλοσόφων ήταν και ύπατος των παλιανθρώπων ). Η συμπεριφορά του Ιωσήφ Τραχανιώτη, του Ρουσελίου (Roussel de Bailleul) και του Ανδρονίκου Δούκα δείχνει ότι ο Ρωμανός δεν ήξερε να επιλέγει συνεργάτες και να προφυλάσσεται από τους εχθρούς του. Ακόμη, δεν είχε την ετοιμότητα ο Ρωμανός όταν υποχωρούσε από την Μικρά Ασία λόγω του χειμώνα ο Κωνσταντίνος Δούκας, στην πρώτη εκστρατεία εναντίον του, να προελάσει στην δυτική Μικρά Ασία, να την καταλάβει και να επιστρατεύσει τους εντοπίους. Τέλος, παρέλειψε να καλέσει εγκαίρως τον «συμπέθερο» και σύμμαχό του Αλπ Αρσλάν σε βοήθεια.
Όλοι αυτοί οι παράγοντες οδήγησαν στο στρατιωτικό ατύχημα του Μαντζικιέρτ, του οποίου οι συνέπειες θα ήταν ανώδυνες αν ζούσε ο Ρωμανός και λειτουργούσε η συνθήκη με τον Σουλτάνο. Η συμφορά ήταν ο θάνατος του Ρωμανού όπως αυτός επήλθε, που έλυσε τα χέρια των Τούρκων και τους απέδειξε ότι το Βυζαντινό Κράτος ήταν στρατιωτικά εύκολος στόχος. Τότε οι Τούρκοι έφτασαν στη Νίκαια, την πρωτεύουσα της Βιθυνίας και την έδρα δύο οικουμενικών συνόδων. Και όλα αυτά για να μην πληρώνουν τους φόρους τους οι «δυνατοί»! Έτσι είναι αυτή ανάλγητοι και συμφεροντολόγοι, ακόμα και σήμερα βρίσκουν, με την ανοχή του κράτους, τρόπους να ξεφεύγουν από την φορολογία και τα υπέρογκα κέρδη τους τα επενδύουν έξω απ’ την χώρα αφήνοντας το λαό άνεργο και κερδοσκοπικά αυξάνοντας το κόστος της ζωής. Αλλά τώρα δεν είμαστε στον μεσαίωνα της «καθ’ ημάς Ανατολής». Τώρα ο λαός έχει ψήφο και οι εκλογές πλησιάζουν…
Βιβλιογραφία των ιστορικών πηγών του κυρίως μέρους.
Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, CB. Bonnae 1853.
Νικηφόρος Βρυέννιος, Ύλη Ιστορίας, εκδ. P. Gautier, Nicephore Bryenniow, Histoire ( CFHB), Bruxelles 1975.
Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, CB I – ΙΙΙ, Bonnae, 1841 – 1897.
Άννα Κομνηνή Αλεξιάς, B. Lieb, Anne Comnθ, Alexiade, vol. 1 – 3, Paris 1937 – 1945.
Συνεχιστής Σκυλίτζη, Ε Τσολάκης, Η συνέχεια της Χρονογραφίας του Ιωάννου Σκυλίτζη, Θεσσαλονίκη 1958.
Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, έκδοση, E Renauld, Michael Psellos Chronographieou histoire d’ un
Siθcle de Byzance (976 – 1077) 1-2, Paris 1926 – 1928 (φωτομηχανική ανατύπωση 1967).
Δημοσίευση σχολίου
Blogger Facebook