Ο μεγάλος Κρητικός Πόλεμος (1645-1669)

 

» Μέσα και από τη στιχουργία του Μαρίνου Τζάνε Μπουνιαλή

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Από της διαλύσεως του Ιερού Συνασπισμού (1573) μέχρι του πέμπτου βενετουρκικού πολέμου για την Κρήτη, η Ελληνική Ανατολή γνώρισε την πιο μακροχρόνια ,ως τότε, ειρηνική περίοδο.

Βέβαια οι τοπικού χαρακτήρα συρράξεις ,εξαιτίας κυρίως της πειρατείας, ειδικά στη θάλασσα δεν εξέλιπαν. Ο Τριακονταετής πόλεμος(1618-1648), η θρησκευτική διαμάχη που ενέσκηψε μεταξύ των χριστιανικών κρατών του ευρωπαϊκού χώρου, είχε αποδυναμώσει τον Αντιτουρκικό συνασπισμό. Παράλληλα, η Τουρκία την ίδια περίοδο, δεν εκμεταλλεύτηκε προς όφελός της τη φθορά της Ευρωπαϊκής διαίρεσης και αντιπαλότητας μιάς και έδωσε προτεραιότητα στα ανατολικά της σύνορα, που απειλούνταν από τους Πέρσες , αλλά και επεδίωξε να παγιώσει τις κτήσεις της και την επιρροή της στην αφρικανική περιαιγιαλίτιδα ζώνη καθώς και στην Κασπία θάλασσα .

Επί Σουλτάνου Οσμάν Β΄ (1618-1623) , η οθωμανική Αυτοκρατορία γνώρισε ένα εφήμερο κλυδωνισμό, αφού επικράτησε στη διοίκηση ένα κλίμα γενικής αναρχίας, σημειωτέον καθηραίθηκε και εκτελέστηκε από τους γενιτσάρους , ο εν λόγω Σουλτάνος.

Ο διάδοχος του Μουράτ ο Δ’ (1623-1640) ανέστειλε την καταστροφή , αφού με δρακόντεια μέτρα πειθαρχίας, κατόρθωσε την ανασυγκρότηση του στρατεύματος και προσέδωσε νέα δυναμική στην κραταιάν αυτοκρατορία. Ύστερα , μάλιστα, από τη νικηφόρα πορεία του κατά των Περσών και την κατάληψη της Βαγδατης , η αυτοκρατορία ανασυντεταγμένη ένιωσε μια επανάκτηση της αυτοπεποίθησής της και στράφηκε εκ νέου κατά του χριστιανικού κόσμου Το σχέδιο θα υλοποιήσει, μετά τον αιφνίδιο θάνατο του Μουράτ του Δ’, ο γιός του, Ιμπραήμ ο Α’ (1640-1648) αναζητώντας μόνο μια αφορμή .

Η αφορμή δόθηκε , όταν το 1644 μικρή ναυτική δύναμη Ιωαννιτών Ιππότών επιτέθηκεν ανοικτά της Ρόδου εναντίον τουρκικών πλοίων, τα οποία μετέφεραν από την Κων/πολη στη Μέκκα Τούρκους αξιωματούχους και επίσημους θρησκευτικούς προσκυνήτες με τιμαλφή και πολύτιμα δώρα. Κατά τον Ενετό ιστορικό Δαρού ”στην εν λόγω αποστολή των συλληφθέντων τουρκικών πλοίων επέβαινε και μια σουλτάνα μεθ΄ενός υιού του σουλτάνου Ιμβραήμ….”.

O Ιμπραήμ, για να τιμωρήσει τους Ιωαννίτες, διακήρυττε ότι θα επιτεθεί ,δήθεν,στη βάση τους και στο ορμητήριό τους , τη Μάλτα , επιθυμώντας μάλιστα και αντεκδίκηση για την αποτυχημένη επιχείρησή του 1856 επί Σουλεϊμάν, όταν είχε ξανά επιδιωχθεί να καταληφθεί το νησί από τους Μωαμεθανούς. Ταυτόχρονα όμως άρχισε να κατηγορεί και τους Βενετούς ότι προσέφεραν καταφύγιο για τους επιδρομείς στο Μεγάλο Βασίλειό τους στην Κρήτη , λαμβάνοντας ως πρόφαση την προσόρμιση των γαλέρων των Μάλτέζων στους Καλούς Λιμένας της Μεγαλονήσου .

Η Κρήτη ήταν την εποχή εκείνη ο προμαχώνας της χριστιανικής Ευρώπης στην Ανατολική Μεσόγειο, κατέχοντας και ζηλευτή γεωστρατηγική θέση στο σταυροδρόμι τριών Ηπείρων. Διέθετε, επί πλέον, εξαιρετικά λιμάνια με πλούσια δράση στο διαμετακομιστικό εμπόριο, αλλά και στην εξαγωγή εγχώριων προιόντων .

Πληροφορίες, που είχαν συλλέξει οι Τούρκοι , ανέβαζαν τη δύναμη φρούρησης της νήσου σε 4.000 μισθοφόρους στρατιώτες ,κακοπληρωμένους όμως, και 1.400 πολιτοφύλακες ντόπιους αλλά χωρίς υψηλή στρατιωτική εκπαίδευση . Πολλοί, μάλιστα, εκ των οποίων ήταν δυσαρεστημένοι εκ του φεουδαρχικού καθεστώτος, που είχαν εγκαθιδρύσει στο νησί οι αποικιοκράτες εξουσιαστές τους

Οι Τούρκοι επεδίωξαν το δόλιο αιφνιδιασμό, ώστε ο αντίπαλος να μην προλάβει να αντιδράσει.

Βέβαια και οι Ενετοί είχαν έγκαιρα προειδοποιηθεί για τα σχέδια της Υψηλής Πύλης από το Μητροπολίτη της Άρτας, Ιωσήφ, που υπήρξε κομιστής συγκεκριμένων στοιχείων για την πορεία που θα ακολουθούσαν οι κατακτητές

Η δύναμη της τουρκικής αρμάδας κρούσης απαριθμούσε 100 πολεμικά πλοία , με 50.000 άνδρες εκ των οποίων 7.000 ήταν γενίτσαροι, και είχε προόρισμο τη Δυτική Κρήτη, κάνοντας ελιγμό δια μέσου μιας πορείας παραπλανητικής προς Μάλτα .

Σχέδιο των Χανίων κατά τον Boshini (1651).

Η ΑΠΟΒΑΣΗ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΩΝ ΣΤΑ ΧΑΝΙΑ (ΙΟΥΝΙΟΣ 1645)

Η ΑΠΑΡΧΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ…

Όταν έφτασε ο Τουρκικός στόλος στο Ναυαρίνο ,αποκαλύφθηκε το τουρκικό σχέδιο.

Συγκεκριμένα, εμπρός σε όλη την εκστρατευτική δύναμη διαβάζεται το σουλτανικό φιρμάνι , που ανέφερε ότι ο πραγματικός στόχος είναι η Κρήτη και διατάσσεται αμέσως αλλαγή πλεύσης του τουρκικού στόλου για τα Χανιά.

Αξιομνημόνευτο μάλιστα είναι ότι ο αρχιστράτηγος της επιχείρησης, Γιουσούφ Πασάς, για να αποκοιμήσει τελείως τους Ενετούς, σοφίστηκε το εξής τέχνασμα.Ζήτησε από τον Ενετό Διοικητή των Κυθήρων να του δώσει καφέ και ζάχαρη ,γιατί δήθεν είχε ξεχάσει να πάρει μαζί του. Ο Προβλέπτης του έδωσε μετά χαράς, όχι μόνο καφέ και ζάχαρη ,αλλά και φρούτα και αναψυκτικά. Συγχρόνως ο Διοικητής Κυθήρων θα γνωστοποιήσει το προαναφερθέν γεγονός στο ρέκτορα Χανίων ,Αntonio Navaggiero, στον οποίο και χαρακτηριστικά θα γράψει : ”Ο αρχιναύαρχος Γιουσούφ με διαβεβαίωσε ότι ο αυθέντης του (ο Σουλτάνος) δεν έχει καμιά αξίωση από τους Ενετούς και προορισμός του είναι η κατάκτηση της Μάλτας και η σκληρή τιμωρία των Ιπποτών για το μεγάλο τους έγκλημα”.

Η παραπλάνηση των Βενετών ειχε συντελεστεί και ένας εφησυχασμός στις τάξεις τους είχε επέλθει.

Στις 12/23 Ιουνίου του 1645 οι Τούρκοι αποβίβαζαν τα πρώτα αγήματα τους κοντά στο μοναστήρι της Γωνιάς, στο Κολυμβάρι Χανίων .Η ειδοποίηση για την είσοδο των τουρκικών πλοίων στο κόλπο Χανίων είχε σαν αποτέλεσμα να ανάψουν φωτιές στις ενετικές βίγλες της περιοχής .

Ο Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής χαρακτηριστικά γράφει στο έργο του ” Ο Κρητικός Πόλεμος”

” Και το πουρνό μισεύγουνε από τσ ‘Αναβαρίνους

να παν να δώσουν των Χανιών φόνους πολλούς και θρήνους.

Μ΄ αμπής εσηκωθήκανε στη θάλασσα φανήκαν

στο κάβο Σπάθα σώνουνε κιέις τση Γωνιές εμπήκαν.

Κι οι Βίγλες άφτουνε φωτιές , τη νύκτα για να δούσι

πως έρχονται πλεούμενα στην Κρήτη ,για να βγούσι”.

Κατά την αποβίβαση των Τούρκων στις ακτές του Κολυμβαρίου ,ιδιαίτερη αντίσταση δεν υπήρξε, κυρίως, λόγω του αιφνιδιασμού των Ενετών αλλά και λόγω του υπέρογκου αριθμού των τουρκικών δυνάμεων.

Η πρώτη σύγκρουση πραγματοποιήθηκε στο μικρό οχυρωμένο νησάκι Θοδωρού, που μετά από τρίωρη τουρκική πολιορκία των ενετικών οχυρώσεών του, κατέληξε σε ολοκάυτωμα της τριακονταμελούς φρουράς του, με επικεφαλής το γενναίο φρούραρχο Biagio Giuliani προτιμώντας την ηρωική αυτοθυσία παρά την ατιμωτική παράδοση και αιχμαλωσία .Οι Βενετοί μάταια επιχειρούν να δημιουργήσουν μέτωπα αντιπερισπασμού με την ελπίδα να καθυστερήσουν την τουρκική προέλαση προς την πόλη των Χανίων,ώσπου να φθάσουν ενισχύσεις από το Χάνδακα και επικουρικές δυνάμεις με το στόλο τους Σε πρώτη φάση, ευελπιστούσαν να αντιστεκόταν στον τουρκικό στόλο, που έπλεε προς την πόλη των Χανίων, μια μικρή ναυτική μοίρα που ναυλοχούσε στη Σούδα με διοικητή τον Capitano Antonio Marin Cappello,αλλά τελικά διαψεύστηκαν. Ο Capitano με 21 γαλέρες και 13 ιστιοφόρα δεν τόλμησε. Οι λιγοστές ενισχύσεις αντίστασης από ξηρά, που προθυμοποιήθηκαν υπό τον Μιχαήλ Καλλέργη, με μερικές εκατοντάδες Σφακιανούς και υπό τον Λουκά Μπαρότση, που συγκέντρωσε κατοίκους από την πλευρά του Σελίνου, δεν είχαν κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Πριν τέλος γίνει ολοκληρωτικός ο αποκλεισμός της πόλεως από του Τούρκους, αποστάλθηκαν από το φρούριο του Αποκορώνου 500 οπλίτες με επικεφαλής τον jacobs Parmaren και 60 οπλίτες με επικεφαλής τον Voco Pini από το φρούριο της νησίδας της Σούδας.

Οι Τούρκοι με το ξεκίνημα της πολιορκίας της πόλεως των Χανίων , διακόπτουν την παροχή νερού και αρχίζουν το βορβαδισμό . Ο στρατηγός Γιουσούφ τοποθέτησε ανατολικά, νότια και δυτικά, περιμετρικά του φρουρίου, σε σχήμα μισοφέγγαρου τρία κανονιοστάσια, ένα πάνω στη νησίδα Λαζαρέτα, το δεύτερο στη συνοικία της Νέας Χώρας, που ήταν τα εβραϊκά νεκροταφεία, και το τρίτο νοτιοανατολικά της πόλης των Χανίων, στη σημερινή περιοχή της συνοικίας των Λενταριανών.

Από την πρώτη μέρα της πολιορκίας, οι Τούρκοι ενεργούσαν επιθέσεις και κανονιοβολούσαν αδιάκοπα το φρούριο, και ολοένα καθημερινά, ο κλοιός γινόταν πιο ασφυκτικός. Πολλά βόλια έπεφταν μέσα στην πόλη, κατέστρεφαν υλικά τμήματα, σκότωναν ανθρώπους και έσπερναν πανικό.

Κατά τον ιστορικό της Κρήτης Βασίλειο Ψιλάκη:”Το φρούριο των Χανίων ,άρχισε να κτίζεται το 1536 από τον βερονέζο μηχανικό οχυρωματικών έργων Michel Sammicheli με το νέο προμαχωνικό σύστημα . Ήταν τετράγωνον με τείχη και επτά οχυρώματα εις έκαστον των οποίων ήταν τοποθετημένα είκοσι μεγάλα πυροβόλα, και δέκα πέντε εις έκαστον των προ αυτού υψουμένων εννέα προμαχώνων.Από τα δύο μέρη των τειχών του φρουρίου, υψώνοντο χειροποίητοι λόφοι,εις έκαστον των οποίων υπήρχαν είκοσι μεγάλα πυροβόλα και εις τας θολωτάς αποθήκας υπήρχε πολλή πυρίτις και μόλυβδος.Το ναυπηγείον δε το οποίον ευρίσκετο εις το άκρον του λιμένος είχεν είκοσι τρία σκεπασμένα δια μολύβδου εργαστήρια και Ταρσανάδες. Τα τείχη του φρουρίου ήσαν τόσο ευρέα, ώστε ήταν δυνατόν παραλλήλως να τρέξουν πέντε ιππείς, ενώ η τάφρος ήταν δέκα πέντε πήχεις βαθεία και εβδομήντα δύο πλατεία”.

Την ευθύνη της οχύρωσης και αντίστασης της πόλης είχε ο Αntonio Navaggiero με το γραμματέα του Αlessandro Fenarolo ,οι οποίοι , αφού είχαν κλείσει την είσοδο του λιμανιού με χονδρή αλυσίδα κρεμασμένη από το Φάρο μέχρι απέναντι το Φιρκά, είχαν αναθέσει την αρχηγία των τμημάτων της φρουράς με την παρακάτω διάταξη κατά τόπους ευθύνης:

Στο νοτιοδυτικό προμαχώνα του Αγίου Δημητρίου (Sciavo)τοποθετήθηκε αρχηγός των υπερασπιστών ο Cattterin Cornaro μαζί με τον Vincent Michel Στον προμαχώνα της κεντρικής εισόδου της πόλεως (Porta Rethimiotta ή Καλέ Καπισί ) είχαν την ευθύνη της διοίκησης ο Capitan della Guardia , ο Governatore Bacchila και ο Bartholomy Magno. Στον προμαχώνα της Santa Lucia και της Πυλης Sabbionara όπως και στον προμαχώνα Rivellino την ευθύνη της διοίκησης ειχε o Sopritendente Angoli . O Λατίνος Αρχιεπίσκοπος Milan Bentio εμψύχωνε με λιτανείες τους υπερασπιστές, για να μάχωνται με αυτοθυσία.Ο Πρωτόπαπας των ορθοδόξων κατοίκων της πόλεως, Δημήτρης Σκορδίλης, επικεφαλής κληρικών και λαϊκών, φρόντιζε για τη συντήρηση των οχυρώσεων και αποκάτάστασή τους, μετά του πρώτους βορβαδισμούς , καθώς και για τη τροφοδοσία των οπλιτών και εν γένει υπερασπιστών. Οι Εβραίοι κάτοικοι της περιοχής, με επικεφαλής το ραββίνο τους,ειχαν αναλάβει την ευθύνη καθαριότητας της πόλης και την προσφορά των πρώτων βοηθειών.

Τέλος, ο άρχοντας Μελισσηνός μαζι με τον καλόγερο Ιωσήφ είχαν τη δικαιοδοσία της περίθαλψης των φτωχών και των αρρώστων.

Όλοι οι ξένοι που βρέθηκαν ,εντός των τειχών, τις ημέρες πολιορκίας της πόλης,σχημάτισαν ένα ξεχωριστό ένοπλο σώμα με αρχηγό τον Renieri Logο που συνεπικουρούσε της προσπάθειάς των αμυνομένων.

Στις 27 Ιουλίου ένας υπόνομος ανατινάχθηκε , που είχαν σκάψει οι Τούρκοι Γεμιτζήδες, στο

Βοριοδυτικό οχυρό του Αγίου Δημητρίου . Η έκρηξη δημιούργησε ένα πολύ μεγάλο ρήγμα στο τείχος από το οποίο πέρασαν γενίτσαροι και προχώρησαν με λυσσαλέα ορμή στο εσωτερικό της πόλεως, φθάνοντας μεχρι το ναό του Αγίου Φραγκίσκου με επικεφαλής το Γενιτσαραγά. Οι υπερασπιστές όμως με γενναιότητα και σθένος τους αναχαίτισαν, αφού προηγουμένως ένας Ρωμιός ατρόμητος, παπουτσής στο επάγγελμα, κατάφερε να μπήξει το μαχαίρι του στη καρδιά του προπορευόμενου των εισβολέων , Γενιτσαραγά.

” Μα το σπαθί ντου ο Ρωμνιός καλά χε τονε ξαμώσει

και του δώκε εις την καρδιά κι είχεν τονε σκοτώσει.

Οι άλλοι Τούρκοι βλέπουσι του νου πως εχτυπήσα

με μια φωνή αδύνατη ούλοι ντων εγυρήσα..

Ούλοι τσι χώρας ο λαός οπίσω τσι εζυγώνα

και με σπαθιά και ντουφεκιές πολλούς εθανατώνα,

Ετρέχασι να φύγουσι τσι στράτες δεν ευρίσκα

και πήγαν απ αλλού ψηλά τειχιά κ ‘ εγκρεμιστήκαν”.

Στις αρχές Αυγούστου οι πολιορκούμενοι εξακολουθούσαν να αμύνονται με σθεναρότητα και απέκρουαν με επιτυχία τις συνεχείς εφόδους των Τούρκων. Τα τείχη,όμως, είχαν υποστεί σοβαρά ρήγματα και οι απώλειες από τους συνεχείς βορβαδισμούς ήταν μεγάλες.

Συγκεκριμένα,την 17ην Αυγούστου εκδηλώθηκε φοβερή επίθεση των Τούρκων και οι αντοχές των πολιορκουμένων φάνηκε ότι άρχισαν να κάμπτωνται. Οι υπεύθυνοι της άμυνας της πόλης άρχισαν να μελετούν την παράδοσή της, με έντιμους όρους Η πόλη,τελικά, παραδόθηκε 22 Αυγούστου 1645, έπειτα από ηρωική αντίσταση δυο μηνών. Οι όροι όμως της παράδοσης δεν τηρήθηκαν από μέρους των Τούρκων .Όσοι έμειναν στην πόλη, μιας και οι κατά το πλείστον Βενετοί έφυγαν για τη νησίδα της Σούδας, κακοποιήθηκαν βάναυσα και οδηγήθηκαν στην αιχμαλωσία και στα κάτεργα. Μοναστήρια και εκκλησίες λαφυραγωγήθηκαν και μνημεία βεβηλώθηκαν. Ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Νικολάου μετετράπηκε σε αυτοκρατορικό τζαμί (χουγκιάρ), προς τιμή του Σουλτάνου Ιμπραήμ και ο ναός ,της συνοικίας στο Κρύο-βρυσάλι, του Αγίου Φραγκίσκου μετονομάσθηκε σε Γιουσούφ τζαμί, προς τιμή του πορθητή της πόλεως Φατίχ Γιουσούφ Πασά. Ακόμη στη συνοικία Καστέλι, το Duomo μετετράπει σε τέμενος του Μουσά Πασά .Τέλος χτίσθηκαν δύο νέα τζαμιά μετά την άλωση των Χανίων, το πρώτο ,στην είσοδο του λιμανιού, του Κιουτσούκ Χασάν, ( Εγιαλέ τζαμισί) και το δεύτερο ,στη κεντρική πύλη του Καλέ Καπισί ,το τέμενος του γαζή Χουσεΐν πασά ,που υπήρξε στη συνέχεια και ο εκπορθητής του Ρεθύμνου. Ονομαστά υπήρξάν, ακόμη,έξω της πόλεως, περιοχή σήμερα Κουμπές, το μνημείο και ο τεκές του Γαζή Οσμάν Μπαρμπούς.

Μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα όλα σχεδόν τα χωριά του νομού , εκτός της επαρχίας των Σφακίων, έπεσαν στα χέρια των Τούρκων Το μόνο μέρος που παρέμεινε στους Ενετούς,πλησίον της πόλεως των Χανίων, ήταν το λιμάνι της Σούδα,, που ήταν ”το μάτι του Ενετικού Βασιλείου” και όπου παρέμενε ο ενετικός στόλος, υπό του αδρανούντος αρχηγού του Μαρτίνο Καπέλλο

Το θέρος, όμως,του επόμενου έτους ,οι Τούρκοι έχτισαν πύργο στο σημείο του φρουρίου του Ιτζεδίν και άρχισαν να περιορίζουν τη δραστηριότητα των Ενετών και να ελέγχουν το άλλοτε πανίσχυρο επίνειό τους. Παρέμεινε ,όμως, στην ενετική κατοχή η οχυρωμένη νησίδα της Σούδας ,παρόλο που είχε υποβαθμιστεί στρατηγικά,μετά την ανοικοδόμηση της προαναφερόμενης τουρκικής οχύρωσης

Αναπαράσταση της πρώτης τάξης του δράματος του Κρητικού Πολέμου. Ο λοχαγός Giuliani ετοιμάζεται να ανατινάξει την πυριτιδαποθήκη της νησίδας Αγιος Θεόδωρος ή Θοδωρού. Από εικονογράφηση του 19ου αιώνα.

Ο υπερασπιστής του Χάνδακα και μετέπειτα δόγης της Βενετίας Φραγκίσκος Μοροζίνι. Λεπτομέρεια από τοιχογραφία στο Palazzo Ducate, Βενετία.

O πορθητής του Χάνδακα, Αχμέτ πασάς Κιοπρούλης, μέγας βεζύρης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ο επιλεγόμενος Φαζίλ (Δίκαιος).

ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΡΕΘΥΜΝΟ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ 1646

Μιά νέα μεγάλη τουρκική δύναμη από 40.000 άνδρες ,έφτασε και αποβιβάστηκε στη Σούδα στις 2 Ιουλίου του 1646 ,με επικεφαλής το Ντελή Χουσεϊν,που διαδέχθηκε στην αρχηγία τον περιπέσαντα σε σουλτανική δυσμένεια και με κατάληξη τραγική, Γιουσούφ Πασά. Μετά μιας αποτυχημένης προσπάθειας να καταλάβουν την οχυρωμένη νησίδα των Ενέτων της Σούδας ,τα τουρκικά στρατεύματα στράφηκαν ανατολικά προς Ρέθυμνο, λεηλατώντας και κατακαίγοντας στο πέρασμα τους, τα πάντα . Έντρομοι οι κάτοικοι των περιοχών αυτών, κατέφευγαν στα βουνά και κρυβόταν στις σπηλιές, για να σωθούν .

Είναι αλήθεια ότι οι Τουρκικές αρχές είχαν εκδώσει αυστηρές διαταγές για την περιστολή των βιαιοπραγιών και το σεβασμό των ιδιοκτησιών του γηγενούς πληθυσμού .Μάλιστα προς επίρρωσιν αυτών, είχαν αποκαταστήσει την ορθόδοξη ιεραρχία στο νησί ,με το διορισμό του Νεόφυτου Πατελλάρου μοναχού του Αρκαδίου, ως πρώτου ορθόδοξου μητροπολίτη .

Τίποτα όμως δεν μπορούσε να συγκρατήσει τα διψασμένα από αίμα στίφη των γενιτσάρων .

Ο Τζάνε Μπουνιαλή αυτόπτης μάρτυρας του κρητικού πολέμου στο ομώνυμο επικό ποίημά του περιγράφει το τουρκικό μένος.

” Στιά βάνασι στα λιόφυτα , τα μοναστήρια σπούσα

και τα μετόχια τω φτωχών έκαιαν κ’ εχαλούσα.

………………………………………………………………..

Τα δέντρη εξεριζώνασι, τον κόσμον αφανίσα,

τη γην εμεταθέκασι όπου κι αν επατήσα.

Κι ο γενεράλες έλεγε πως ήλθε να περάσει

κι όσους κι αν εύρει Χριστιανούς, σκλάβους για να τσι πιάσει.

Πολλοί σολντάδοι με χαράν εις τα χωράφια εβγαίνα

κ’ εκόφτασινε κεφαλές πλήσιες και μέσα φέρνα.

…………………………………………………………………….

Εβγαίνου από τα κάτεργα, τη ρούγα παν να κάψουν

κι ό,τι μπορούν ογλήγορα τοίχους για να χαλάσου.

Τότες εβάλασι φωτιά σ’ όλα τα σπίτια κείνα,

κ’ εκείνοι όπου τα όριζαν πύρινα δάκρυα χύνα”.

Η πολιορκία του Ρεθύμνου άρχισε στα τέλη Σεπτεμβρίου 1646,όπως και στα Χανιά η φρουρά ήταν ολιγάριθμη,επικεφαλής των πολιορκουμένων ήταν O Don Kamillo Conzaga με τον προνοητή Μolino.Την γενική εποπτεία είχε ο γενικός προβλέπτης της Κρήτης Ανδρέας Κορνάρος.Από τις πρώτες μέρες της πολιορκίας οι βενετικές Αρχές ,προβλέποντας τις δυσκολίες και τους κινδύνους, αποφάσισαν να μεταφέρουν μεγάλο μέρος του πληθυσμού στο Χάνδακα, κυρίως τα γυναικόπαιδα και τους ηλικιωμένους Δυστυχώς ,όμως, εκείνη την περίοδο ο λαός του Χάνδακα αφιλόξενα αντέδρασε υπό το φόβο του λοιμού,δηλαδή της πανούκλας, που μάστιζε την περιοχή.

” Κι άλλοι στο Κάστρο πήγασι βάνου τσι σ’ τσ’ αρσανάδες

κι αγκαλιαστά αποθάνασι τέκνα με τσι μανάδες .

Στην Κρήτη, όπου ήτονε Χριστιανοί, δεν ηύρα ελεημοσύνη,

΄οχι, μα τσι γογγύζασι με πλήσια κακοσύνη……

……………………………………………………………..

Κ’ οι Τούρκοι τόσο άγρια τουφέκια να απολούσι

κ’ έκλαιγαν όσοι μείνασι, το τι ‘χαν να γενούσι.

Ολονυχτίς και ολιμερίς εκείνος επολέμα

κ’ εσκότωνε πολλούς Χστιανους κ’ έχυνε πλήσιον αίμα.

Σαΐτες εμολέρνασι και μπάλες επετούσα,

ημέρες μόνο ‘κοσιδυό τη χώρα πολεμούσα”.

Οι περιγραφές της πολιορκίας του Ρεθύμνου είναι δραματικές. Οι συνεχείς βορβαδισμοί ,η έλλειψη τροφίμων και εφοδίων, το πλήθος των νεκρών απο τις αναμετρήσεις, αλλά και από το λοιμό, δημιουργούν φρικιαστικές καταστάσεις μέσα στη πόλη . Με προκηρύξεις, που εξακόντιζαν οι Τούρκοι τοξοβόλοι, παρακινούσαν τους πολιορκημένους να παραδοθούν , με εγγυήσεις προστασίας.Εντούτοις, η άμυνα συνεχιζόταν γενναία και κανένας δεν σκεφτόταν συμβιβασμό ή παράδοση.

Οι Τούρκοι σκάβουν ασταμάτητα υπονόμους επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον τους στο νοτιοανατολικό προμαχώνα (Πόρτα της Άμμου). Άλλοι πάλι προσπαθούν να ανέβουν στα τείχη με σκάλες.Στη μεγάλη έφοδο της 11 Οκτωβρίου οι άπιστοι κατάφεραν να καταλάβουν μέρος των τειχών και να ανοίξουν τις πύλες του φρουρίου.

Μέρος της φρουράς και μεγάλος αριθμός αγωνιζομένων κατάφευγει και ταμπουρώνεται στην Ακρόπολη της Φορτέτσας. Αφού, τελικά, καταλήφθηκε, η Κάτω πόλη, οι άπιστοι, κατεβάζουν από τα κωδωνοστάσια τις καμπάνες και αρχίζουν τις αιμοσταγείς κτηνωδίες . Στο μάχες, που μαινόταν στη Φορτέτσα, γύρω από το ναό, είχε μαζευτεί, πλήθος έντρομων ανθρώπων, αλλά που αντιστέκονται. Πολλοί χάνουν τη ζωή τους , οι ευγενείς θάβονται, οι λοιποί καίγονται ή ρίχνονται κάτω από το φρούριο υπό τον πανικό της μολυσματικής πανούκλας, που μαστίζει την περιοχή.

Τέλος, στις 13 Νοεμβρίου 1646, τα τουρκικά κανόνια γκρεμίζουν το μεγάλο πύργο του φρουρίου, γεγονός που αναγκάζει τους πολιορκημένους να υψώσουν λευκή σημαία και να παραδοθούν με όρους. Όσοι επιθυμούν φεύγουν προς ανατολικά για το Μεγάλο κάστρο, την πρωτεύουσα της Μεγαλονήσου και άλλοι επιβιβάζονται σε βενετικά καράβια και μεταφέρονται πρόσφυγες στα Επτάνησα .Οι παραμείναντες διασωθέντες εξασφάλισαν ευνοϊκούς όρους διατήρησης της ιδιοκτησίας τους και ελεύθερης άσκηση της λατρείας τους. H πάλαι ποτέ πόλη των γραμμάτων περνούσε και αυτή με τη σειρά της στη φοβέρα της τουρκικής σκλαβιάς.

Μετά την πτώση των Χανίων και του Ρεθύμνου, οι Τούρκοι έγιναν κύριοι της Δυτικής Κρήτης και άρχισαν να προωθούνται προς την Ανατολική Κρήτη με κύριο προσανατολισμό την κατάληψη του Χάνδακα, και την παγίωση της κυριαρχίας τους στην Ανατολική ενδοχώρα της κρητικής υπαίθρου .

Χαρακτηριστικές είναι οι λεηλασίες που προκαλούν στην κρητική περιφέρεια, στα χωριά και στις κωμοπόλεις της Κρήτης ,που εύγλωττα και ποιητικά παραθέτωνται από τον Τζάνε Μπουνιαλή στο έργο του ”Ο κρητικός πό,λεμος” (1645-1669).

” Για ταύτο κ’ οι Χριστιανοί τους στίχους σα διαβάσου

των Κρητικών τα βάσανα τυχαίνει να λογιάσου

ένα νησί περίφημο πως εκαταπατήθη ,

κ’ εσκοτωθήκάν άμετροι και πόσο αίμα χύθη,

όπου ‘χεν όλο το νησί χιλιάδες εξακόσες

ανθρώπους, κ’ εστόλιζάν το με τέχνες άξιες τόσες.

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

έκαψα Νταλαμπελιανή και το Παγκαλοχώρι,

γυναίκες οι βαριόμοιρες επιάσανε τα όρη

Και με μεγάλη τως χαρά στα τρίγυρα σιμώνει,

στα όρη τα Κουλουκιανά κ’ εις τ’άξιο Μελιδόνι.

Τους Μαργαρίτες έπιασεν , άνδρες .γυναίκες,όλους,

παπάδες,νέους,καλογρές και άρχους, τους Νταντόλους,

και το χωριό ερήμαξε , τες εκκλησιές του ρίχτει,

οπού’τονε ξεχωριστόν ετούτο εις την Κρήτη.

…………………………………………………………………….

Αν ήτονε μελλούμενο την Κρήτη να νικήσου

γιάντα να κάψουν τα χωριά και να την αφανίσου;’

Σκηνή μάχης από την πολιορκία του Χάνδακα. Εικονίζει επίθεση των πολιορκημένων σε οχυρή θέση των πολιορκητών. Από εικονογράφηση του 19ου αιώνα.

Αξιωματούχος του Χάνδακα ανακοινώνει στους αστούς και τους ευγενείς την απόφαση παράδοσης της πόλης και της εκκένωσής της από όλους τους κατοίκους της. Από εικονογράφηση του 19ου αιώνα.

Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΟΥ ΧΑΝΔΑΚΑ (1648-1669)

Η πολιορκία του Χάνδακα ξεκίνησε το Μάιο του 1648 και διήρκησε 21 χρόνια έως το Σεπτέμβριο του 1669 και ήταν μια γιγαντομαχία μεταξύ αλλοθρήσκων ,μια γιγαντομαχία μεταξύ Ανατολής και Ευρώπης.

Τα τουρκικά στρατεύματα ενισχυόμενα με νέες επικουρικές δυνάμεις, κυρίως από την Κων/πολη αλλά και από την ελληνική χερσόνησο, και με επικεφαλής το Ντελή Χουσεϊν στρατοπέδευσαν από το Γιόφυρο έως τον Αλμυρό ποταμό και άνοιξαν χαρακώματα, περισφίγγοντας την πρωτεύουσα της Γαληνοτάτης στη Μεγαλόνησο. Από την αρχή οι Βενετοί επεδίωξαν τη βοήθεια των χριστιανικών δυνάμεων, που αρχικά δεν αναποκρίθηκαν μιάς και είχαν τεράστια ζωτικά συμφέροντα με την οθωμανική Αυτοκρατορία [διομολογήσεις] .Μόνο γύρω στα 1650-1651 κατέφθασαν αξιόλογες αποστολές βοήθειας από τους ιππότες της Μάλτας ,από τον Πάπα, την Ισπανία και τη Γαλλία ,αλλά και από μερικά ιταλικά κρατίδια.

Η πρώτη σοβαρή επίθεση των απίστων έγινε στις 2 Ιουνίου 1648 στο φρούριο Αγίου Δημητρίου, στη σημερινή περιοχή της Αναλήψεως Ηρακλείου . Η έφοδος αποκρούστηκε και η αντεπίθεση των Βενετών ανάγκασε τους Τούρκους να υποχωρήσουν. Στον προμαχώνα Martinengo δίνονται ομηρικές μάχες .Οι Τούρκοι κατασκευάζουν μίνες, τις οποίες ανατινάσσουν , καταστρέφοντας ένα μεγάλο τμήμα του προμαχώνα. Οι Βενετοί αμύνονται με σθένος , τοποθετούν μέσα στο οχυρό σανίδες με καρφιά που εξέχουν και τις σκεπάζουν με χώμα. Πολλοί Τούρκοι που εισορμούν τραυματίζονται και πεθαίνουν .Εκδηλώνουν αντεπίθεση οι αμυνόμενοι , με επικεφαλής τον ατρόμητο Γιλδάση (Gil d’ Has) που τραυματίζεται στο χέρι από πάρθιο βέλος των βαρβάρων.

Αρχηγός των τουρκικών επιχειρήσεων είναι ο έφιππος, αιμοχαρής Ντελή Χουσεϊν .Ζητά την καταστροφή των υδραγωγών, που τροφοδοτούσαν με νερό το Χάνδακα από τις πηγές της Αγίας Ειρήνης και διατάζει αδιάκοπο κανονιοβολισμό της πόλεως.

Το θέρος του1648, οι Τούρκοι οργάνωσαν ισχυρό στρατόπεδο στην περιοχή Μαραθίτης ,στο ύψωμα της σημερινής Φορτέτσας ,ονομάζοντάς το Νέο Χάνδακα (Nova Candia) Το Μεγάλο Κάστρο της Γαληνοτάτης,πλέον, έχει αποκλειστεί από τη ξηρά, καθολικά.Οι Βενετοί εφοδιάζονται πια μόνο από τη θάλασσα, όπου διατηρούν πλήρη υπεροχή έναντι του τουρκικού στόλου.

Στο στρατηγικό πλάνο των Βενετών ηταν να περιορίσουν τη δραστηριότητα των Οθωμανών στη θάλασσα και να αποκόψουν τη δυνατότητα ανανέωση του εξοπλισμού τους. Κομβικό σημείο ήταν η παύση της τροφοδοσίας της Κρήτης από την Κωνσταντινούπολη . Οι κατά θάλασσα συγκρούσεις διεξήχθηκαν επί πολλά χρόνια για τον έλεγχο των Στενών και του Ελλησπόντου .Τώρα την υλοποίηση του σχεδίου αυτού επiχειρεί να πραγματοποιήσει ο Θωμάς Μοροζίνης, επιβάλλοντας την κυριαρχία της Γαληνοτάτης στο Αιγαίο και στις παράκτιες περιοχές του. Οι αλλεπάλληλες ναυμαχίες μεταξύ των δύο αντίπαλων στόλων στην αρένα του Αιγαίου θα στεφθούν για ένα διάστημα με βενετικές νίκες ,πράγμα που θα αναπτερώσει το ηθικό των υπερασπιστών του Χάνδακα. Σημαντικότερες εξ αυτών , ήταν οι νίκες του Βενετού ναύαρχου Ιακώβου de Riva στο θαλάσσιο χώρο μεταξύ Παλαιάς και Νέας Φώκαιας, 12 Μαίου 1649, καθώς και στη συνέχεια στα ύδατα μεταξύ Πάρου, Φολέγανδρου και Νάξου ,Ιούλιο 1651, όπως και στη ναυμαχία της 26ης Ιουνίου 1656 στην είσοδο του Ελλησπόντου. Η τελευταία επική περίοδο στη θάλασσα της Γαληνοτάτης, (1657-1666), συσχετίζεται με την παρουσία τη ναυτικής οικογένειας Mocenigo και με τη συμμετοχή του μετέπειτα αρχιστράτηγου των χριστιανικών δυνάμεων στον πολιορκημένο Χάνδακα, Φραγκίσκο Μorosini. Κορυφαίες στιγμές αυτής της δράσης, είναι η φιλόδοξη προσπάθεια του ενωμένου χριστιανικού στόλου να παραβιάσει τα Στενά και να προωθηθεί μέχρι την Κων/πολη, τον Ιούλιο του 1657. Μεγάλα εγχειρήματα θεωρούνται επίσης και η πολιορκία του Τσεσμέ 1659 ,όπως και η κατάληψη του Καστελόριζου ,το ίδιο έτος. Το κύκνειο άσμα αυτής της πετυχημένης περιόδου ,θα είναι η καταστροφή αιγυπτιακής νηοπομπής μεταξύ Κω και Καλύμνου ,το Σεπτέμβριο του 1662 και η τουρκική ήττα στο νησάκι Δία, ανοιχτά του πελάγους του Ηρακλείου, το Μάρτιο του 1666.

Η συνέχεια όμως θα είναι διαφορετική, με την αλλαγή ηγεσίας του τουρκικού στρατεύματος πράγμα που θα γίνει εμφανές και στη θάλασσα. Ο οθωμανικός στόλος θα αρχίσει να αψηφά την παρουσία των βενετικών ναυτικών δυνάμεων στο κεντρικό Αιγαίο και εύκολα θα ενισχύει,με ορμητήρια τη Χαλκίδα , το Ναύπλιο και τη Μονεμβασιά, το κρητικό μέτωπο με νέες επικουρικές δυνάμεις. Ο νέος ναύαρχος καπουδάν πασάς , Καπλάν Μουσταφά, αρχίζει μεθοδικά την ανακατάληψη των νησιών του Αιγαίου ,με μεγάλο βαθμό επιτυχίας. Οι Ενετοί στην προσπάθειά τους να αντιδράσουν, θα επιδείξουν στρατηγική αντιπερισπασμού προσπαθώντας να εκμεταλλευτούν τα οχυρά τους στην Πελοπόννησο και ό,τι άλλο έρεισμα διαθέτουν, προκειμένου να ανακόψουν την αναφαινόμενη οθωμανική απειλή . Καταστρώνουν σχέδια κατάληψης του Εξαμιλίου , στον Ισθμό της Κορίνθου, άλωση των φρουρίων της Κορώνης και της Μεθώνης, αλλα και καταστροφή των φρουρίων Ρίου και Αντιρρίου. Ενώ ταυτόχρονα εντείνουν την προσπάθειά τους να πυροδοτήσουν επαναστάτικές εστίες στην Πελοπόννησο και όπου αλλού μπορούν.

Για 16 ολόκληρα χρόνια (1650-1666) η πολιορκία του Χάνδακα παρουσιάζει εικόνα στασιμότητας και αποτελμάτωσης . Οι διαρκείς βορβαδισμοί έχουν σμπαραλιάσει την οχυρωμένη πόλη, οι ασταμάτητες επιθέσεις και αντεπιθέσεις, οι αδιάκοπες ύπονομεύσεις και ανθυπονομεύσεις του φρουρίου ,φθείρουν βαθμιαία και τους δύο αντιπάλους ,Το φρούριο,όμως, αντέχει κραταιό, φαινεται ”στοιχειωμένο΄΄, ως απόρθητο. Το μέλημα των Τούρκων να έχουν ανοιχτούς διαύλους στη Βαλκανική και να ‘χουν στραμμένα τα μάτια τους και στην κατάκτηση της κεντρικής Ευρώπης, τους αφαιρεί σημαντική δυναμική για την κατάκτηση του Χάνδακα..

Ο Σουλτάνος,Μωάμεθ ο Δ΄ αποφασισμένος να δώσει ένα τέλος στο μακροχρόνιο, εξαντλητικό πόλεμο ,που έπληττε και το κύρος της οθωμανικής Αυτοκρατορίας , ανακαλεί με δόλο τον αρχηγό του κρητικού πολέμου Ντελή Χουσεϊν και με αδίστακτο τρόπο τον αποκεφαλίζει, κρίνοντάς τον υπεύθυνο ενός πολυετούς και άκαρπου αγώνα. Τοποθετεί στη θέση του το Μέγα Βεζύρη , Αχμέτ Κιοπρουλή άνδρα γενναίο και έμπειρο, νικητή των Γερμανών και των Αυστριακών στο Νeubausel.

Οι τουρκικές δυνάμεις ανασυντασσόμενες, υπό την νέα διοίκηση του μέγα βεζύρη Αχμέτ πασά Κιοπρουλή, οδηγούν τα πράγματα στην τελευταία φάση της δραματικής πολιορκίας του Χανδακα (1666-1669) .

O Aχμέτ Κιοπρουλής στις 22 Μαΐου καταφθάνει στην Κρήτη συνεπικουρούμενος με νέες δυνάμεις, 64 πολεμικές γαλέρες με 40.000 Τούρκους πολεμιστές. Με ανανεωμένη πολεμική ορμή και νέα στρατηγικά σχέδια ,αποφασιστικά, αρχίζει τον αγώνα.

” Βροχή τσι πέτρες ρίχνει μου, τσι μπάλες σαν χαλάζι

αστροπελέκι λουμπαρδιές και να μηδέν σχολάζει.

Αφάνισε μου τσ’ εκκλησιές, τσ’ πύργους είχε ρίξει,

ωσάν σιφούνι έτρεχε να με καταρουφήξη.

Άνθρωπος δεν επήγαινε στο σπίτι να κοιμάται

ποθές να πορπατή και να μηδέν φοβάται,

Όλη θλιμμένη(η Κρήτη) βρίσκομαι, γιατί μαι στολισμένη

κορμιά νεκρά χριστιανώ και καταματωμένη

κορμιά εθώριες ξαπλωτά κομμάτια καμωμένα,

κεφάλια , χέρια και μεριά κι ήτονε χωρισμένα..”

Επικεφαλής των χριστιανικών στρατευμάτων ορίζεται , ο τότε δοκιμασμένος στις ναυτικές εκστρατείες του Αιγαίου Φραγκίσκος Μorosini ,ο τελευταίος υπερασπιστης του Μεγάλου Κάστρου.Πρέπει να σημειωθεί ότι στην τελευταία φάση και από τις δύο πλευρές υιοθετήθηκαν τα τελειότερα πολεμικά και μηχανικά της εποχής μέσα.

Το ίδιο διάστημα η Γαληνοτάτη ενισχύεται με υπολογίσιμες χριστιανικές μισθοφορικές δυνάμεις Γερμανών κυρίως, αλλά και ιδεολόγων μαχητών , Γάλλων στην πλειονότητά τους. Οι δυσκολίες , όμως,προσαρμογής των ανδρών εκείνων ,οι επιδημίες, η ανεπάρκεια τροφίμων και νερού, η έλλειψη συντονισμού και οργάνωσης, αλλά και οι εμπάθειες και οι διαμάχες μεταξύ των αρχηγών των διαφόρων ευρωπαϊκών δυνάμεων επιδείνωναν την κατάσταση στο στρατόπεδο των αμυνομένων

H στρατηγική του Κιοπρουλή βασίσθηκε σε ένα διαρκές σφυροκόπημα του πυροβολικού και ασταμάτητες επιθέσεις, προκειμένου να κάμψει το φρόνημα και τις αντιστάσεις των πολιορκημένων . Οι υπερασπιστές του Χάνδακα έχουν να αντιμετωπίσουν και το ψυχολογικό πόλεμο από μέρους της τουρκικής ηγεσίας . Με προκηρύξεις γραμμένες γαλλικά ή ιταλικά , που ρίχνονταν με τοξοβόλους,ο Βεζύρης καλούσε τους χριστιανούς να αυτομολήσουν, δελεάζοντάς τους με την απολαβή πλουσίων αμοιβών και δώρων. Χαρακτηριστικά τα τελευταία τρία χρονία της πολιορκίας, ξοδεύτηκαν 700.000 χρύσα νομίσματα, για να δωροδοκηθούν χριστιανοί λιποτάκτες-πληροφοριοδότες και για αμοιβές μισθοφόρων του τουρκικού στρατόπεδου.

Ιδιαίτερα έπαθλα έπαιρναν οι γενίτσαροι κεφαλοκυνηγοί, δήλαδη 7,5 φράγκα για κάθε κεφάλι αντιπάλου, που έκοβαν.

Ο πολυμήχανος Βεζύρης Κιοπρουλή με τις πληροφορίες, όσων αυτομόλησαν στο τουρκικό στρατόπεδο, βελτίωνε την πολιορκητική στρατηγική του και λάμβανε πολύτιμη γνώση για τις αδυναμίες των χριστιανικών οχυρώσεων ,αλλά και για το ηθικό των πολιορκημένων .

Τις μεγαλύτερες υπηρεσίες ,όμως, του της πρόσφερε η προδοσία του συνταγματάρχη μηχανικού Ανδρέα Μπαρότση, που υπήρξε καταλυτική για την πτώση του Χάνδακα.

Κάτι που δεν διαφεύγει ούτε από τον ποιητή του κρητικού πολέμου.

”Μπαρότσης ο αλύπητος κι’ είχεν αποφασίσει

κι’ έγινε επίβουλος Ιούδας και προδότης

κι’ έξω τη νύκτα έδωσε κι έγινε καταδότης”

Αλλά και η δημώδη κρητική μούσα θα καταδικάσει.

” Κάστρο, και που ν’ οι πύργοι σου και τα καμπαναριά σου,

και που ν’ οι αντριωμένοι σου,τ’ όμορφα παλληκάρια;

Μα μένα οι αντρειωμένοι μου , τ’ όμορφα παλληκάρια,

η μαύρη γη τα χαίρεται στο μαυρισμένον Άδη .

Δεν έχω αμάχη τση Τουρκιάς,μουδέ κακιά του Χάρο,

μόνο ‘χω αμάχη και κακιά του σκύλου του προδότη,

απού μου τα κατάδουδε. ”

Με τον προδότη Μπαρότση να καθοδηγεί από τον Ιανουάριο του1668 τον Κιοπρουλή, μέρα με την μέρα ,επιταχύνεται το έργο της άλωση της πόλης. Οι αρχικές επιθέσεις των Τούρκων κατα των προμαχώνων του Παντοκράτορα της Βηθλεέμ και του Μαρτινέγκο, τώρα επεκτείνονται και στους προμαχώνες του Αγίου Ανδρέα (δυτικά) και της Σαμπιονάρας ( ανατολικά) ,που αποτελούν και τα πιο ευπαθή σημεία της ενετικής οχύρωσης . Οι χριστιανοί μέσα στα τείχη αμύνονται με νύχια και με δόντια . Ο Φραγκίσκος Morosini, έχοντας πάντα κατά νου την κυριαρχία στη θάλασσα για τη σωτηρία του πιο σημαντικού οχυρού της Γαληνοτάτης στη Μεσόγειο, ηγείται ναυμαχίας νυχτερινής και καταστρέφει 12 πλοία των Μπέηδων στην Αταλή(σημερινό Μπαλί)

Το ηθικό των πολιορκουμένων αναπτερώνει η άφιξη 600 ανδρών γαλλικής δύναμης, (2 Νοεμβρίου του 1668) ,καθώς και το επόμενο έτος 2.000 γερμανών μισθοφόρων όπως και ιταλικής αποστολής 900 ανδρών από τη Βενετία . Δυστυχώς όμως οι ξένοι στρατηγοί δεν κατορθώνουν να συμφωνήσουν σε σχέδιο ενιαίο πολεμικής τακτικής. Η ασυντόνιστη προσπάθεια πλήττει κατά κύριο λόγο τα γαλλικά στρατεύματα, που με επικεφαλής το δούκα του Beaufort, σε μια ηρωική τους έξοδο υφίστανται τρομερές απώλειες. Η πανωλεθρία των Γάλλων συντελεί να παρθεί η απόφαση από τον άλλο δούκα Navaille να εγκαταλείψουν την Κρήτη, (Αύγουστος 1669), οι γαλλικές δυνάμεις. Η απομάκρυνση των Γάλλων φέρνει σε ιδιαίτερα δύσκολη κατάστασή τους πολιορκούμενους. Ο Αρχιστράτηγος Μorosini βλέπει πλέον ξεκάθαρα το επερχόμενο τέλος. Δεν του μένει άλλη διέξοδος παρά η διπλωματική οδός για τον τερματισμό του πολέμου. Στις πολυήμερες και κοπιαστικές διαπραγματεύσεις πήραν μέρος από την πλευρά των Τούρκων, ο διερμηνέας της Υψηλής Πύλης Παναγιώτης Νικούσιος ,ενώ από την πλευρά των Βενετών ο Σκωτσέζος αξιωματικός Annand και ο κρητικός ευγενής Στέφανος Σκορδίλης

Στις 6 Σεπτεμβρίου 1669 υπογράφτηκε η τελική συμφωνία, κατά πολλούς ιδιαίτερα ευνοϊκή για τη Βενετία. Σύμφωνα με τους όρους της η Κρήτη γινόταν επίσημα οθωμανική κτήση εκτός από τις οχυρωμένες νησίδες, Γραμπούσα, Σούδα, και Σπιναλόγκα, που παρέμεναν στους Βενετούς. Ο Βενετός αρχιστράτηγος είχε προθεσμία 12 ημερών, για να εκκενώσει την πόλη. Η Βενετία δεν θα κατέβαλε πολεμική αποζημίωση και όσοι από τους κατοίκους ήθελαν να εγκαταλείψουν το νησί, θα μπορούσαν να το κάνουν ελεύθερα μεταφέροντας την κινητή τους περουσία. Αποχωρώντας οι Βενετικές Αρχές μπορούσαν να πάρουν μαζί τους ,τα όπλα , τα κανόνια , τα κειμήλια,αλλά και τα αρχεία τους.Χάρη στον όρο αυτό , σώθηκαν και βρίσκονται σήμερα στη Βενετία τα βενετικά αρχεία της Κρήτης, ιδιαίτερα πολύτιμης πηγής για την ιστορία της , την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας.

Τέλος τα κλειδιά της πόλης του Χάνδακα,ως σύμβολο παράδοσής , βαλμένα σε ασημένιο δίσκο έφθασαν στις εκβολές του Αλμυρού ποταμού με πλοίο, για να παραδοθούν στο Τούρκο βεζύρη και κατακτητή της πόλης Κιοπρουλή. Ο Κιοπρουλή έδωσε αυστηρές διαταγές, προκειμένου να τηρηθούν οι όροι της συνθήκης ,τιμωρώντας παραδειγματικά, όσους γενίτσαρους θέλησαν να παραβούν τις εντολές του.

Στις 4 Οκτωβρίου 1669 οι Τούρκοι μπήκαν θριαμβευτές στην πόλη ,σε μια πόλη έρημη και ερειπωμένη και ο ποιητής με οδύνη θα γράψει.

”Στους χίλιους εξακόσιους εννέα και εξήντα

εις ΄΄εξι μήνες λείποντας να φτάξει εβδομήντα

εις τας οκτώ του Σεπτεμβρίου το Κάστρο του ‘χαν δώσει,

τον φημισμένο Χάνδακα όπου χάθηκαν τόσοι

κ’ εφύγασι οι Χριστιανοί,τη χώρα αρνηθήκα

και οι Τούρκοι μέσα μπήκανε και ολάφκαιρη τη βρήκα.

…………………………………………………………………..

Ίντα κακό στο Χάνδακα έγινε και εστάθη

και τις να το θέλεν ειπεί τέτοιας λογής να πάθει!

……………………………………………………………………..

Οι εκκλησιές θ’ αλλάξουνε και θα γενού σμαΐδες

και αντίς δασκάλους και σοφούς θα μπούσινε τζαμήδες

Χόρτα και δέντρη και κλαδιά και φύλλα ας δακρύσου

στο χαλασμό σου, Χάνδακα και εις την κατάστασή σου ”

Ο Morosini είχε μεταφέρει τους δυστυχείς κατοίκους ,που εγκατάλειψαν την πόλη ,σε πρώτη φάση στο νησάκι Δίας ,έξω του Ηρακλείου κι από εκεί στη συνέχεια θα πάρουν το δρόμο της διασποράς και της ξενιτειάς. Άλλοι θα βρουν καταφύγιο σε άλλες βενετοκρατούμενες περιοχές και ένα μεγάλο μέρος τους θα κινηθεί προς στα Επτάνησα αλλά ακόμη και μέχρι τη Βενετία. Ο πόνος του αποχωρισμού της αγαπημένης τους πατρίδας είναι μεγάλος.

”Αν μαζωκτούν οι Κρητικοί όλοι, δεν είναι, κρίνω ,

δέκα χιλιάδες ζωντανοί ‘ που τον καιρό εκείνον ,

γιατί εσκοτωθήκασι,γιατί εσκλαβωθήκαν,

στες χώρες οι κακότυχοι εδιαμοιραστήκαν.

Κι αν σμίξουν δεν γνωρίζονται, μόνον όπου ρωτούσιν

”Από ποιόν τόπο ξένε μου ,είσαι; ”μα δεν μπορούσιν

άλλο να συντυχαίνουσι, μα ”από την Κρήτη ”λέσι

κι ο εις το χέρι τ’ αλλονού πιάνουσι και κλαίσι….”.

Πράγματι, μετά την άλωση η εικόνα στο Χάνδακα έχει παντελώς αλλάξει. Έιχάν φύγει οι βενετοί άρχοντες, παίρνοντας και το μεγαλείο του αναγεννησιακού πολιτισμού τους. Οι εκκλησίες θα βεβηλωθούν και θα λεηλατηθούν ,τα καμπαναριά θα κατεδαφιστούν και στη θέση τους θα υψωθούν μιναρέδες με μισοφέγγαρα Το παράπονο της πόλης εμφαντικά προβάλλεται στους παρακάτω στίχους:

” Τζαμόγλανα με παίζουνε, μπέηδες με γελούσι,

σπαχήδες έχω αφέντες μου και με καταπατούσι.

………………………………………………………………….

Τώρα θε νάρθουν τα νησά σ’ εμέ να κατοικήσου,

στη χώρα μου να στέκουνε να με παρηγορήσου.

Χίλια κακά μου κάνουσι και ολημερνίς με κρίνου,

και μέρα νύκτα ανάπαψη να πάρω δε μ’ αφήνου.

Έριξαν τα καμπαναριά, να κτίσουνε δικά τως

για να φανούν οι τέχνες τως και τα καμώματά τως.

Να βλαστημούσι τσ’ εκκλησιές και στάβλους να τσι κάνου,

να ρίχτουσινε τους σταυρούς, φεγγάρια για να βάνου,

κι ακόμη με τους Χριστιανούς κάκητα να κρατούσι

κι όχι τη σωτηρία τως ποτέ να μη θωρούσι.

………………………………………………………………..

Κι οντα κοιτάξω Κρητικό σε ρούγα να γυρίζει,

στολίζει την καημένη μου καρδιά και τη μυρίζει,

Μα όπου κι αν είστε, Κρητικοί, δείχνετε την ανδρειά σας,

τη δύναμη και τέχνη σας και την παλληκαριά σας……”

Ο απολογισμός της πολιορκίας του Χάνδακα υπήρξε φοβερός.Σύμφωνα με τουρκική πηγή από την αρχή της πολιορκίας ως την άλωση του Χάνδακα σκοτώθηκαν 137.116 Τούρκοι .Ανάλογες απώλειες είχε και το χριστιανικό στρατόπεδο των αμυνομένων. Το βαρύτερο όμως πλήγμα σε ανθρώπινες ζωές και υλικές καταστροφές υπέστη ο ελληνικός πληθυσμός της Κρήτης. Το μαύρο πέπλο της σκλαβιάς έπεσε, κατά βάση ,πάνω του.

Οι Βενετοί ,που διέσωσαν τα αρχεία τους, έτρεφαν πάντοτε την ελπίδα να επανακτήσουν τη Μεγαλόνησο στο μέλλον. Άλλωστε είχαν διασωθεί , προς το παρόν ,τρία θαλάσσια φρούριά τους, που θα χρησίμευαν για αυτό το λόγο, της Γραμπούσας,της Σούδας και της Σπιναλόγκας. Βέβαια μελλοντικά θα αποδειχθούν αυτές οι ελπίδες φρούδες και αβάσιμες.

Είναι προφανές ότι ο Κρητικός Πόλεμος , εξαιτίας της επεκτατικής βουλιμίας της Τουρκίας ,άλλαξε ”τον ρουν της ιστορίας” ,όχι μόνο στη Μεγαλόνησο αλλά και στη Μεσόγειο . Ο εν λόγω πόλεμος θα αποτελέσει το σημαντικότερο γεγονός, ιστορικά, του 17ου αιώνα και τη μεγαλύτερη σε διάρκεια πολιορκία στην παγκόσμια ιστορία. Θα αποτελέσει και δίδαγμα για το ότι ”ο επιμένων νικά ”και για το ότι η ολιγωρία και υποτίμηση του αντιπάλου αποτελούν κακούς συμβούλους μιας κρίσιμης κατάστασης . Αλλά και το βασικότερο οτι πρέπει να αντιμετωπίζεις εν ευθέτω χρόνο, δηλαδή άμεσα και καλά προετοιμασμένος και οργανωμένος τον εχθρό σε πλήρη συντονισμό με τους συμμάχους σου,και επουδενί να αφήνεις τον κατάλληλο χρόνο να παρέρχεται. Το γεγονός του αιφνιδιασμού και της στρατηγικής πονηριάς του αντιπάλου ,πάντοτε ,πρέπει να εκλαμβάνεται υπόψη σαν δεδομένο. Ακόμη η αλαζονεία του άτρωτού της , όπως πίστευε ατυχώς η Γαληνοτάτη με την κατά παράδοσιν κυριαρχία της στη Μεσόγειο,αποδείχτηκε τελικά αυταπάτη.

Bέβαια, το υπέρτατο κεφάλαιο των πολεμικών γεγονότων είναι η καταστρεφικότητα του πολέμου αλλά και η εν γένει παθολογία του.Η 25χρονη πολυαίμακτη σύγκρουση αφάνισε ανθρώπινες ζωές , κατέστρεψε υλικοτεχνικές υποδομές , ανέκοψε την οικονομική ευμάρεια της Μεγαλονήσου , δοκίμασε στρατηγικές πολέμου και ανέδειξε νέες πολεμικές τεχνικές .Άλλαξε τα ήθη των ανθρώπων ,με πρωτοφανείς σε αγριότητα και εμμονή εκτελέσεις, βασανισμούς, κακοποιήσεις, βιασμούς ,βανδαλισμούς και βεβηλώσεις.Ο λοιμός και η πείνα, που έπληξαν κυρίως τους αμυνόμενους, υπήρξαν χαρακτηριστικά του δύσκολου αυτού πολέμου .Ο εξαναγκασμός του πολέμου ,οδήγησε κάποιους να πάρουν αποφάσεις τραγικές για τους ίδιους αλλά και για τους αντιπάλους τους , ή και γι’ αυτούς που θεώρησαν υπαίτιους. Η διαφθορά των συνειδήσεων υπήρξε κάτι το φοβερό. Ο Πορθητής Αχμέτ Κιοπρουλής θα δαπανήσει 700.000 χρυσά νομίσματα , για να ενθαρρύνει λιποταξίες, προδοσίες απο το χριστιανικό στρατόπεδο. Θα επιχειρήσει ανηλεή βορβαδισμό του Χάνδακα ,προκειμένου να κάμψει την αντίσταση των οχυρωμένων. Η οθωμανική αυτοκρατορία θα επινοήσει τρόπους ,για να πλήξη την υπεροχή της Γαληνοτάτης στη θάλασσα. Μια αληθινή γιγαντομαχία θα συγκλονίσει την κρητική πρωτεύουσα , ολόκληρο το νησί, αλλά και τον ευρωπαϊκό κόσμο ,που θα εμπλακεί

Το αναγεννησιακό χρώμα και άρωμα της Μεγαλονήσου θα πάθει έκλειψη , θα ατονίσει και θα μαραζώσει. Η μέχρι πρότινος καλλιτεχνική δημιουργία και άνθιση των γραμμάτων θα ανακοπεί απότομα και η μόνη σωτηρία του ό,τι απέμεινε , μετά την καταστροφή ,είναι να εκπατρισθεί και να μεταλαμπαδευθεί.

Η ακμαία κρητική Αναγέννηση, με κορυφαίους εκπροσώπους της, το Γεώργιο Χορτάτζη,το Βιτσέντζο Κορνάρο και το Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, και με μοναδικά επιτεύγματα στην ποίηση, στο θέατρο και στην αγιογραφία, θα λαμπρύνει στο ”εσαεί ”με το μεγαλείο της την ιστορία αυτού του τόπου.

Οι άλλοτε διάσημες Ακαδημίες των Stravaganti , vivi, steril , προπύργια των γραμμάτων αλλά και βασίλεια των τεχνών καθώς και τα υψηλά μεγέθη της αρχιτεκτονικής ,που επηρέασαν τις περίλαμπρες λατινικές εκκλησίες ,τα ορθόδοξα μοναστηριακά κτίσματα αλλά και τα διοικητήρια των Ενετών, τις περίφημες Λότζιες μαζί με τις δημόσιες κρήνες , με ονομαστότερες την κρήνη του Rimondi στο Ρέθυμνο ,αλλά και του Morosini στο Ηράκλειο.

Ολα ,όμως, αυτά θα αχρηστευθούν! Κάτω από την κυριαρχία, ενός απολίτιστου και βάναυσου, Αντίχριστου κατακτητή, που ακολούθησε..

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απ. Βακαλόπουλου , Ιστορία του νέου ελληνισμού,Θεσσαλονίκη , 1968, ο πόλεμος στην Κρήτη

σελ.472

Αντ. Γιάνναρης,΄΄Βιβλιογραφία,Ο Κρητικός Πόλεμος ΄΄, Νέα Έρευνα(Χανίων),18Δεκεμβρίου 1908

Θεοχ. Δετοράκης,Ιστορία της Κρήτης, Αθήνα,1986

Μαρίνου Τζάνε Μπουνιαλή ΄΄Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (1645-1669) ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Στυλιανού Αλεξίου και Μάρθα Αποσκίτη εκδ. Στιγμή,Αθήνα 1995

ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΕΦΗΜ. ΑΡΘΡΟ ΜΟΥΔΑΤΣΑΚΗΣ ΤΗΛ. ”ΤΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΤΗΣ Β’ ΜΕΤΑ ΧΡΙΣΤΟΝ ΧΙΛΙΕΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ”

Ξανθουδίδου Στέφ. Η ΚΡΗΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΑΥΤΗΣ , ΕΚΔ,ΟΙΚΟΣ ”ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ” ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ

Μιχ. Ποταμιτάκης ΄΄ ΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΗΣ ΣΟΥΔΑΣ ΣΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ” ΧΑΝΙΑ 1996

Ν. Σταυρανίδης , η τελευταία περίοδος της πολιορκίας του Μεγάλου Κάστρου,ο ερχομός του Κιοπρουλή στην Κρήτη ,Ηρακλειο 1979.

Ι. Στεριώτου , Οι βενετικές οχυρώσεις του Ρεθύμνου (1540-1646), Αθήνα 1992

Νέα στοιχεία για το φρούριο των Τουρκων΄΄Νέα Κάντια΄΄ στον οικισμό Φορτέτσα του Ηρακλείου΄΄.Κρητικά Χρονικά,1986 σελ 137 κ.ε,

ΤΣΙΒΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ‘΄ΧΑΝΙΑ 1252-1940 εκδ.” ΓΝΩΣΗ”

Ι. Χασιώτη΄΄Ο Κρητικός Πόλεμος(1645-1669), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ.Ι΄ σελ 334-351.

ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΨΙΛΑΚΗ ΄΄ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ , ΕΚΔ. ΑΡΚΑΔΙ, ΑΘΗΝΑ

Μακιαβέλι Νικολό “Ο Ηγεμόνας”, Εκδ. Κυριακάτικη Ενημέρωση.

Κλάους Φον Κλαουζεβιτς “Περί πολέμου”.

πηγή: haniotika-nea.gr

Tο iokh.gr δημοσιεύει κάθε σχόλιο το οποίο είναι σχετικό με το θέμα. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι υιοθετεί τις απόψεις αυτές. Διατηρεί το δικαίωμα να μην δημοσιεύει συκοφαντικά, υβριστικά, ρατσιστικά ή άλλα σχόλια που προτρέπουν σε άσκηση βίας. Επίσης, σχόλια σε greeklish δεν θα δημοσιεύονται ενώ το iokh.gr, όταν και όπου κρίνει, θα συμμετέχει στον διάλογο.